Σχεδόν τριακόσια χρόνια αργότερα καταγράφεται μια δεύτερη μαρτυρία για την ιστορία της, που είναι το χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β’ του Παλαιολόγου, το 1293. Το καθολικό της μονής είναι ναός «μονόχωρος σταυροειδής τρουλλαίος, άστυλος, τρίκογχος» και έχει τα χαρακτηριστικά της υστεροβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Αγιογραφήθηκε από την περίφημη οικογένεια των Κακαβάδων, ονομαστών αγιογράφων από το Ναύπλιο. Τα θέματα, περισσότερα από εκατό, καλύπτουν όλες τις επιφάνειες των τοίχων, από το δάπεδο ως την οροφή. Η κτητορική επιγραφή εντός του ναού αναφέρει ότι ιστορήθηκε το 1621. Από την προαναφερθείσα κτητορική επιγραφή διαπιστώνεται επίσης ότι η Μονή είναι Σταυροπηγιακή και αναφέρεται το όνομα του τότε Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Κυρίλλου Λουκάρεως. Γύρω στο 1685, η Μονή πλήττεται καταστροφικά τόσο από τους Βενετούς του Μοροζίνι, όσο και από τους Τούρκους. Παρόλη την καταστροφή όμως, η Μονή ανασυγκροτήθηκε και συνέχισε την ποικιλόμορφη προσφορά της. Το υπάρχον ξυλόγλυπτο τέμπλο της είναι έργο του 1711 και πιστοποιεί περίτρανα τη δεύτερη περίοδο ακμής της Μονής. ´Ηδη από το 17ο αιώνα λειτουργεί συστηματικά σε αυτή «Κρυφό Σχολειό» ως την απελευθέρωση. Τον Ιούλιο του 1826, η μονή πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ, όμως το καθολικό σώθηκε με ελάχιστες φθορές. Η φιλανθρωπική δράση της Μονής ανά τους αιώνες υπήρξε αξιοθαύμαστη καθώς σε όλες τις δύσκολες στιγμές του Γένους , εκτός από πνευματικός φάρος, ήταν και καταφύγιο για τους απόρους των γύρω χωριών, τους διαβάτες και τους προσκυνητές. Η συμβολή της Μονής στην επανάσταση του 1821 υπήρξε σημαντική. Εκτός από τη λειτουργία «Κρυφού Σχολειού» και την προσφορά της ως καταφυγίου διωκομένων αγωνιστών, οι μοναχοί συμμετείχαν και προσωπικά στον απελευθερωτικό αγώνα, κάτι που επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη στο αρχείο των αγωνιστών έξι ονομάτων μοναχών, αδελφών της Μονής. Δυστυχώς από τους πολλούς και πολύτιμους παλαιούς μοναστηριακούς θησαυρούς δεν διασώθηκε τίποτε καθώς άλλοι εκλάπησαν και άλλοι λεηλατήθηκαν κατά τη φοβερή επιδρομή των ναζιστικών στρατευμάτων τον Νοέμβριο του 1943, κατά την οποία ερημώθηκε ο ιερός χώρος. Ο τελευταίος ηγούμενος της Μονής, Αρχιμανδρίτης Νικόδημος Γρουμπός ( 1900- 1964), κατάφερε να την ανακαινίσει σημαντικά. Σήμερα, μετά από 11 αιώνες λειτουργίας της, η Μονή συνεχίζει το πολυσχιδές έργο της, πιστή στις ιστορικές ιερές παρακαταθήκες της, χάρη στη μέριμνα του οικείου Μητροπολίτου Μονεμβασίας & Σπάρτης κ.κ. Ευσταθίου και τις σημαντικές προσπάθειες αναστήλωσης και ανακαίνισης. Ανοικοδομήθηκε η ανατολική πτέρυγα με πέτρινα παραδοσιακά κτίσματα (παρεκκλήσιο Αγίας Αννης, αρχονταρίκι, βιβλιοθήκη) και επιβλητικό πύργο, ανακαινίστηκαν αρκετά κελιά και δημιουργήθηκαν νέοι λειτουργικοί χώροι (τράπεζα κ.ά.). Με τα νέα αυτά έργα, η Μονή ολοκληρώθηκε αρχιτεκτονικά δίνοντας την εντύπωση φρουριακής κατασκευής με ολόπλευρα κτίσματα και στη μέση το Καθολικό. Η Ιερά Μονή τιμάται στη μνήμη των αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού και της μητρός αυτών Θεοδότης των εκ της Μ. Ασίας (1η Νοεμβρίου), αλλά πανηγυρίζει και την 1η Ιουλίου στην εορτή των αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού των εκ Ρώμης. Τηλ. 27310 73225